Qeyd etdiyimiz ifratci mentiq ve felsefe cereyanlarinin hetta maddi felsefe sahelerindeki nUfuzu bele, zeiflemeye bashlamishdir. Yeni maddi felsefe mekteblerinin ozleri de (esas etibari ile dialektik materialistler) bu qebilden olan temayUlleri redd edirler. Belelikle de cagdash maddi felsefe hiss ve tecrUbenin hUdudlarini (her bir alim oz tehqiqatini bundan bashlayir) ashmaqda ozUne haqq qazandirir, hetta (alimlerin tehqiqatinin sona yetdiyi) ikinci merheleni de kecmeyi meqbul sayir ki, ayri-ayri elmlerden elde etdiyi nailiyyetleri bir-biri ile mUqayise edib onun UcUn Umumi elmi bir yozum beyan etsin ve bu nailiyyet ve neticelerin arasindaki bagliligin en cox agla siganlarini melum etsin. ordUyUmUz kimi, maddi tefekkUrUn mUasir temsilcileri olan sofistik maddeciler (yeni dialektik materialistler) zamanin kecmesi ile kainati dialektik esasda Umumi ve kUlli shekilde izah etdikleri vaxt o ifrat nezeriyyeler baximindan qeybe esaslanan felsefeye meyl etmishler. Bele olanda her iki felsefe - hem maddi (materializm), hem de ilahi (teizm) felsefe birlikde radikal (ifratci) materialist cereyanlarinin insani bir nov hasara salmaq istediyi hiss ve tecrUbe serhedlerini kecmekde yekdil fikre geldiler. Bu zaman merifet iki merheleye malik oldu: Birincisi - hissi ve tecrUbi nailiyyetleri toplamaq, ikincisi ise onlari eqli nezeriyyeler esasinda izah etmek. Ilahiyyat ile materializm arasinda olan ixtilaf yalniz ikinci merheledeki mUxtelif elmi nailiyyetlerden cixarilan eqli neticelerin nece izah olunmasindadir. Materializm bu meseleleri Yaradani inkar etmekle izah edir, ilahiyyat mektebi ise bu elmi nailiyyetlerin izahini yalniz o vaxt meqbul ve qanetbexsh sayir ki, hikmetli Yaradanin vUcuduna etiraf etmish olsun. Elecek behslerimizde hikmet sahibi olan Yaradani sUbut etmek UcUn iki metoddan istifade edeceyik. Bu metodun her ikisinde de hiss ve tecrUbeden elde olunan melumatlarin eqli cehetden tenzim olunmasi yolu ile kainat UcUn mUeyyen bir Yaradan olmasini sUbut edeceyik. Birincini - elmi, yaxud eksperimental mUshahide metodu, ikincini ise felsefi delil metodu adlandiririq. Elmi delilleri beyan etmeye bashlamazdan evvel onun baresinde oz nezerimizi teqdim etmek isteyirem: Elmi delil, tecrUbe ve hisse esaslanan her nov delile deyilir ve o, tecrUbeye esaslanir, eksperimental mUshahidelere ve ehtimal nezeriyyesine tabedir. Belelikle, bizim Allahi sUbut etmekde istifade edeceyimiz metod ehtimallara esaslanan istiqra metodudur. Buna gore de biz elmi delilleri istiqrai (eksperimental) delil adlandirir ve onlari sherh edirik.